SARATANI NI NINI!!?

IJUE AFYA YAKO Na Dk Dominista Aaron Daktari bingwa, Ocean Road Cancer Institute Saratani ni nini? • Saratani ni uvimbe unaojitokeza mahala popote ktk mwili wa mwanadamu. Uvimbe usiokuwa na maumivu yoyote mwanzoni. • Uvimbe huo waweza kukua taratibu au haraka ila hatimaye husambaa mwilini na kisha husababisha maumivu na dalili nyinginezo hatari kwa maisha ya mgonjwa huyo asipotibiwa mapema!!! Aina za saratani Neno saratani = Mwavuli • Ziko aina zaidi ya 100 za saratani kuzingatia mahali ilipoanzia: Ngozi, titi, koo la hewa/chakula, tumbo, utumbo, kongosho, ini, mifupa, misuli, tezi, damu, ubongo, macho, kizazi, shingi ya kizazi, kibofu cha mkojo, mirija ya mkojo, nk, nk. • Saratani zina majina yake ya kitaalam kudhihirisha zilikoanzia… Viashiria hatari kwa saratani • Visivyozuilika: Jinsia, Umri, Uwezekano wa kurithi (5%), mionzi ya jua/migodini, nk. • Vinavyozuilika: Mazoea mabaya hususan uvutaji sigara/pombe kali, Ulaji mbovu, kutofanya mazoezi, kutojishughulisha/ unene uliokithiri, kutojali mazingira safi na salama kazini na viwandani, madawa ya sumu ya kuulia wadudu, nk, nk. • ??? Vidonge/vipandikizi/sindano za majira Viashiria… • Vinavyozuilika: - Mila na desturi hatari/mbovu: Ndoa/ngono za utotoni, kujamiiana kwa njia zisizo za asili • Maambukizi ya baadhi ya virusi, bakteria, fangasi, magonjwa mengineyo ya zinaa • Kushuka kwa kinga ya mwili, madhaifu Saratani : Dalili • Hakuna dalili iliyo maalum kwa saratani peke yake!!! Ila kwa kuanzia: • Ni uvimbe (1:10) au chembechembe hatari zilizohakikishwa kitaalam kuwa ni saratani. Dalili… • Dalili zingine zinatokana na hatua ya ugonjwa na mahali ulipo: Kutokwa majimaji/damu, haja kubwa yenye damu/nyeusi, kikohozi cha muda mrefu, mafindifindo, kushindwa kumeza, kupumua, shida ya mkojo, kushindwa kutembea/kuvunjika kiungo ghafla, nk,nk • ??? Maumivu mwanzoni (Ni adimu) Saratani: Uhakiki wake • Saratani itakuwa ni saratani pale tu inapohakikishwa kwa njia ya kutoa kinyama au ute wa chechembe husika na kupimwa katika maabara maalum (pathology laboratory)!!! • Vipimo vingi vya kimaabara au radiologia vinaonyesha tu mabadiliko yenye kuashiria uwezekano na siyo uhakika!!! Saratani ya shingo ya kizazi • Hali halisi nchini Tanzania- Ndiyo inayoongoza (asilimia 40%) kati ya saratani zote nchini. -Ndio inayochangia vifo vingi zaidi kwa wamama wenye umri mdogo (miaka 30 – 40). Saratani ya shingo... • Inaanza kama uvimbe katika mdomo wa kizazi, kisha hupasuka na kutoka damu na kuwa donda lisilopona... • Sababu inayopelekea kupata saratani hii ni maambukizi ya kirusi aina ya HPV (99%) yanayopatikana zaidi kwa njia ya kujamiiana. Saratani ya shingo... • Mwanamke yeyote mwenye kushiriki au aliyeshawahi kushiriki tendo la ndoa na kupata maambukizi ya HPV aweza kupata saratani ya shingo ya kizazi (30%). • Ngono katika umri mpevu (kabla ya miaka 20-22) ni hatari akipata maambukizi ya HPV. • Kushuka kwa kinga ya mwili – ukimwi, maradhi ya kusendeka/sugu, uzee, nk. Uhusiano kati ya cacx na ukimwi • Yote huambukizwa zaidi kwa njia ya ngono (ni magonjwa ya zinaa)! • Mgonjwa mwenye nayo yote husababisha kinga ya mwili wake kushuka zaidi • Mwenye ukimwi ana uwezekano mkubwa zaidi kupata saratani ya shingo ya kizazi • Tiba humletea shida zaidi mgonjwa huyo • Hata baada ya tiba uwezekano wa kurudia tena upo. Dalili za saratani ya shingo... • Hatua za mwanzo za ugonjwa HAKUNA dalili zozote ila tayari kunakuwepo na mabadiliko endapo atachunguzwa afya. • Hatua zilizoendelea: Kutokwa damu baada ya tendo, nje ya mzunguko wa hedhi, majimaji machafu na hatimaye kutokwa mikojo/haja kubwa kupitia ukeni • Kusambaa sehemu nyingine mwlini na/au figo kuharibika kabisa. Kuwanusuru wamama • Kujenga tabia ya kuchunguza afya ya uzazi kabla na baada ya kubeba ujauzito • Kutibu maambukizi hususan maradhi ya ngono • Kupata tiba sahihi mara tu inapogundulika • Chanjo kwa mabinti wetu (9-13) na kwa wengine wenye uwezo wa kuilipia (≤50). Kupunguza/kuzuia uwezekano wa kupata saratani • JALI NA EPUKA viashiria hatari vinavyozuilika(66% ya saratani zinazuilika) • JENGA MAZOEA YA KUPIMA AFYA YAKO MARA KWA MARA. • Tafuta tiba mapema endapo tatizo litagundulika. • Pata chanjo kwa zile saratani zenye chanjo hususan binti wadogo miaka 9- 13 ili kuzuia saratani ya shingo ya kizazi baadaye. Kupunguza/kuzuia uwezekano… • Tumia matunda na mboga aina zote kwa mchanganyiko: Karoti, vitunguu, saumu, kunde. Nafaka zisizokobolewa: Dona. Ulaji bora, epuka unene. Mazoezi ya mwili na kujishughulisha kikamilifu kwa kazi. • Usingizi wa kutosha na mapumziko ya kiasi baada ya kazi za kutwa. • Mahusiano mazuri na wengine – amani/kicheko kwa faida yako binafsi! Mlo bora na kamili • Hupunguza uwezekano wa kupata saratani • Hupunguza kasi ya kukua kwa saratani • Huboresha kinga ya mwili Vituo vipaswavyo kutoa huduma Huduma za uchunguzi wa afya hutolewa: - Hospitali za serikali - Hospitali za mission na watu binafsi - Family planning clinics - Ocean Road Hospital - CHANJO kwa sasa inapatikana hospitali za binafsi ila mipango iko mbioni kuchanja wasichana miaka 9-13 HITIMISHO • Uboreshaji wa afya yako ni jukumu lako wewe mwenyewe. • Kitu kizuri huigwa: Wenzetu ktk nchi zilizoendelea wanajali –wanapima afya zao; hivyo saratani zao hugundulika mapema na kutibiwa • Wakati muafaka wa kuinusuru afya yako ni pale unapofahamu na kuchukua hatua!!! • Bora kinga kuliko tiba. Tujali sana afya zetu. AFYA NI TUNU BORA